Amsterdam 4 november 2017. Nu zojuist bekend geworden is dat Jozias van Aartsen, voormalig partijleider van de VVD, minister van Buitenlandse Zaken en burgemeester van den Haag, benoemd is tot interim-burgemeester van Amsterdam, lijkt het mij goed een geval van ‘burgermeesterschennis’ waarin Van Aartsen figuurlijk ‘de hoofdrol’ speelt, opnieuw onder de aandacht te brengen. Een hoge boom die niet in staat is om wind te vangen, valt al snel om, maar wellicht helpt de herinnering aan dit cinflict met de bozerikken van Geen Stijl, om tijdens het tussentijds-regime van Van Aaartsen over Amsterdam, de burgemeestertenen te krommen en het ambt niet als een ‘heilige zaak’ te zien. Ik publioceerde deze prent en tekst op social media eerder al op 24 augustus 2014.
Tjebbe van Tijen
VAN AARTSEN als 3 STUIVER BURGERMEESTER
met dank aan Bertold Brecht & zijn Dreigroschenopera met ‘t lied van Zeerover Jenny (1)
[Mededeling enkel voor het Openbaar Ministerie: dit is een foto-montage en niet een echte situatie; voor het maken van deze prent zijn geen burgemeesterhoofden afgehakt; de gelijkenis van de man met het bierglas en het hoofd van diezelfde man onder de hak van de piratendame, is er niet één van een reëel bestaande werkelijkheid, maar fictief.
De ondertitel van de website GEENSTIJL zegt het al sinds jaar en dag heel duidelijk:
“Tedentieus, Ongefundeerd & Nodeloos kwetsend”
Satire dus! Hoeft niet je smaak te zijn, je kunt hun laatste product met de simplistische foto-montage van het hoofd van Van Aartsen in een ISIS propaganda plaat, walgelijk of van slechte smaak vinden. maar het is en blijft een ‘satire’. Het gaat niet aan om dat als een strafrechtelijk vergrijp te zien, te weten “bedreiging van de burgermeester.” (3)
In wat een ‘redactioneel commentaar’ lijkt te zijn, concludeert GeenStijl:
“GeenStijl voelt geen enkele behoefte om ethisch of moreel poortwachtertje te spelen op de gruwelijke werkelijkheid van alledag. Dat overheden, burgers en mediabedrijven het wel willen, is een gotspe die ons geen haar beter maakt dan die salafistische shariawensdenkers in de spelonken van de Schilderswijk. Onwetendheid is de eerste stap naar onvrijheid en achterlijkheid.” (3)
“Opstelten noemt het onderzoek dat het Openbaar Ministerie heeft ingesteld naar de mogelijke strafbaarheid van de afbeelding ‘een logische stap” en wacht de uitkomst ervan af”, zo bericht het ANP.
Hiermee wordt deze – naar mijn smaak weinig intelligente – prent van GeenStijl voorwerp van censuur en komt daarmee het principe van ‘vrijheid van meningsuiting’ op de voorgrond en gaat de inhoud naar de achtergrond. Immers, als – slechte smaak of niet – het verboden wordt om ‘crue’ vergelijkingen of associaties te maken aangaande publieke figuren en of ambtsdragers, dan dan wordt daarmee juridisch ook de weg vrijgemaakt voor herhaling van zo’n verbod bij andere zaken in de toekomst. Was het vroeger zo dat ‘vrijheid van drukpers’ enkel was voor hen die er op zijn minst een bezaten (al was het maar een stencilmachine). Tegenwoordig is productie, reproductie en verspreiding binnen handbereik voor een ieder gekomen (althans hier ten lande) en dat is wat autoritair ingestelde personen – en Van Aartsen behoort tot die categorie – met lede ogen aanzien. De rijkscensor bestaat dan wel formeel niet meer, maar toch is er een constant streven van de overheid deze figuur van de censor in ons aller brein in te lepelen, opdat wat eerst van buiten kwam, nu van binnenuit gebeurd: ‘zelfcensuur’.
In een recente academische studie over censuur en pers-onvrijheid uit het jaar 2011 valt dat ook met zoveel woorden te lezen:
“In artikel 7, lid 1 – ‘Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.’ – staan eigenlijk twee rechten tegenover elkaar. Die twee rechten, het recht op vrije meningsuiting en het recht om te worden gevrijwaard van belediging, kunnen een conflict opleveren. Zij hebben na de dood van Theo van Gogh in 2004 nog voor iets anders gezorgd, namelijk voor toenemende zelfcensuur. De Nederlandse overheid begon kunstenaars en journalisten te manen tot voorzichtige omgang met de vrijheid van meningsuiting, zodat bepaalde bevolkingsgroepen niet nodeloos zouden worden gekwetst.”
“Lange tijd domineerden hier christelijke waarden en fatsoensnormen. Confessionele partijen die de dienst uitmaakten wensten de bevolking op basis van deze waarden en normen te beschermen. Zij vormden ook de basis voor het censureren van zowel literatuur als semiliteratuur, in Nederland en in België. In onze hedendaagse pluriforme samenleving ontbreekt een christelijke consensus van waaruit de overheid kan opereren. De overheid wenst thans de diverse normenstelsels van christenen, islamieten en andere religieuze groeperingen te beschermen tegen de expressieve vrijheid van een auteur die niet zelden onder het (postmoderne) motto ‘anything goes’, alles mag, creëert. De overheid trekt zich terug in de rol van adviseur. Zij raadt eenieder aan voorzichtig met zijn rechten om te gaan en legt zo de problemen rond censuur bij het individu, dat een eigen verantwoordelijkheid heeft en het vrij staat naar de rechter te stappen.” [Ibid.; p. 151.]
[Boeken onder druk censuur en pers-onvrijheid in Nederland sinds de boekdrukkunst. 2011. [Amsterdam]: Amsterdam University Press. search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&scope=sit…. ; p. 150. www.worldcat.org/oclc/751989062 ]
Ditmaal heeft dat inprenten van de noordzaak tot zelfcensuur duidelijk niet gewerkt en is er sprake van een aanzet tot censuur van overheidswege. Voor zover ik kan zien heeft Van Aartsen zelf geen klacht ingediend, maar het Openbaar Ministerie (op “eigen initiatief”), een persoon en instituut waarmee Van Aartsen – uit hoofde van zijn ambt – nauwe banden mee heeft. Enekl het doen van een strafrechtelijk onderzoek dient beschouwd te worden als een vorm van censuur in de vorm van ‘juridische initimidatie’.
Krijgen wij naast het verbod op ‘majesteitsschennis’ nu ook een verbod op de door de majesteit aangestelde burgermeesters en andere gezagsdragers?
Is hier sprake van BURGERMEESTERSCHENNIS?
In een uit het jaar 1881 stammend wetsartikel – dat nog steeds van kracht is – staat het zo geformuleerd:
“Artikel 113
Hij die een geschrift of afbeelding waarin een belediging voorkomt voor de Koning, de echtgenoot van de Koning, de vermoedelijke opvolger van de Koning, diens echtgenoot of de Regent, verspreidt, openlijk tentoonstelt of aanslaat of, om verspreid, openlijk tentoongesteld of aangeslagen te worden in voorraad heeft, wordt, indien hij weet of ernstige reden heeft om te vermoeden dat in het geschrift of de afbeelding zodanige belediging voorkomt, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.”
Daar hoeft enkel de uitbreiding met “van majesteitswege aangestelde ambtsdragers” aan toegevoegd worden en we zijn weer terug in het jaar dat de anarchistische dominee en Tweede Kamerlid Ferdinand Domela Nieuwenhuis, wegens majesteitsschennis veroordeeld werd omdat hij in een geschrift durfde te schrijven dat de koning “niet veel van zijn baantje maakte” en hem om zijn eigenlijke hobbies – jenever en vrouwen – “Koning Gorilla” noemde. Hij werd veroordeeld tot een half jaar cel.
Een burgermeester die kritiek aan zijn adres als ambtsdrager niet kan velen is nog geen stuiver waard
—-
Om het door het Openbaar Ministerie ingestelde onderzoek tegen GeenStijl te hinderen en de verdediging van GeenStijl -contrecoeur – te ondersteunen, heb ik (als gewezen bibliothecaris en verzamelaar van documenten van ‘moderne sociale bewegingen’ voor de Universiteit van Amsterdam en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) een klein iconografisch onderzoekje gedaan met gebruik van publieke bronnen. Vraagstelling: zijn er andere Nederlandse voorbeelden te vinden van prenten met onthoofding. De van staatswege gesubsidieerde website GeheugenVanNederland.nl, gaf daar al ras antwoord op:
– 1901 Titel Ontwerp Tuchthuiswet – Cort van der Linden herstelt de maatschappelijke orde” De liberaal politicus Cort van der Linden was van 1897 tot 1901 minister van Justitie in het kabinet Pierson-Goeman Borgesius. Het gaat om het invoeren van een dan omstreden wet. De minister wordt getoond met een beulsbijl en een hakblok waarop de hoofde van zijn tegenstanders afgehakt worden. Meerdere afgehakte bebloed hoofden – soms met de namen erbij geschreven of met toen bekend geachte personen- zijn te zien, zoals de sociaal democraat Troelstra en de anarchist Domela Nieuwenhuis. Te zien zijn ook gemuilkorfde politici en de Nieuwenhuis en de radicale journalist Hermans (van het blad de Roode Duivel) die met zijn voeten in een beenblok gekluisterd is.
– 1905 Titel: De Amsterdamsche guillotine Maker: auteur: Albert Hahn tekenaar: Hahn, Albert Trefwoord: Onderwijs Amsterdam (locatie) Fabius, D.P.D. (persoon) Nolting, P. (persoon) Hall, J.N. van (persoon) Edelman, … (persoon) Verv.jaar: 1905, 24 december Verv.plaats: Amsterdam Periode onderwerp: 1905 Object: prent Afmeting: 16 x 22 cm Bron: BG H4/619 (prent), De Nederlandse arbeidersbeweging tot 1918, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam.
[DE PRENT HEEFT HET VOLGENDE ONDERSCHRIFT: “HOE DOOR ZEER ‘VRIJZINNIGE’ HEEREN ONDER APPLAUS VAN CHRISTELIJKE VIJANDEN DER OPENBARE SCHOOL, DE BRUTALE ONDERWIJZERS, ‘EEN KOPJE KLEINER’ WORDEN GEMAAKT.” Men ziet als beul J.N. van Hall (wethouder te Amsterdam) en als dominee met bijbel D.P.D. Fabius en twee vastgebonden mannen onder de guillotine, met hun namen geschreven op hun broek (Edelman en Traanberg). De prent gaat over de zgn. ‘schoolquaestie’ waarbij deze twee leraren herhaaldelijk in conflict komen met de autoritaire schoolleiding en de schoolinspectie, die allen niet gediend waren van hun wijze van lesgeven. Leraren die zowel de leerlingen als het merendeel van de ouders aan hun zijde vonden, maar door de boven hen staande autoriteiten als te vrijgevochten en opstandig gezien werden.
– 1913 Titel: De guillotine Maker: auteur: Johan Braakensiek tekenaar: Braakensiek, Johan Trefwoord: Landelijke verkiezingen Troelstra, Pieter Jelles (persoon) Kuyper, Abraham (persoon) Verv.jaar: 1913, 22 juni Verv.plaats: Amsterdam Periode onderwerp: 1912 Object: prent Afmeting: 26,5 x 21,5 cm Bron: BG H3/503 (prent), De Nederlandse arbeidersbeweging tot 1918, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam.
Kortom het afbeelden van een (politieke) tegenstander met afgehakt hoofd of in de voorbereiding daartoe, is geen ‘nieuw verschijnsel’ en werd al meer dan een eeuw geleden begrepen als iets dat behoort tot de overdrijving zoals gebruikelijk in politieke spotprenten. Hoe kan het dan zijn dat een zelfde uitdrukkingsvorm, in ons tijdsgewricht dat meer gewend is geraakt aan animaties en afbeeldingen van gewelddadige dood, het gebruikelijke instrument van de ‘omdraaiing/détournement’, door middel van collage/montage, opgevat wordt als een strafrechtelijke vorm ‘persoonlijke bedreiging’?
Ik heb nog geen tijd kunnen vinden om het oeuvre van Opland voor de volkskrant geheel door te spitten, maar ben er vrijwel zeker van dat ook in zijn oeuvre beulsinstrumenten als zwaard, hakbijl en guillotine en de daarmee geproduceerde afgehakte hoofden van specifieke levende personen, voorkomen.
========
(1) De volledige oorspronkelijke liedtekst vindt je hieronder, met in vet de passage over de onthoofdingn die barmeisje Jenny zich droomt als zij aan de macht komt:
Die Seeräuber-Jenny
1
Meine Herren, heute sehen Sie mich Gläser abwaschen
Und ich mache das Bett für jeden.
Und Sie geben mir einen Penny und ich bedanke mich schnell
Und Sie sehen meine Lumpen und dies lumpige Hotel
Und Sie wissen nicht, mit wem Sie reden.
Aber eines Abends wird ein Geschrei sein am Hafen
Und man fragt: Was ist das für ein Geschrei?
Und man wird mich lächeln sehn bei meinen Gläsern
Und man sagt: Was lächelt die dabei?
Und ein Schiff mit acht Segeln
Und mit fünfzig Kanonen
Wird liegen am Kai.
2
Man sagt: Geh, wisch deine Gläser, mein Kind
Und man reicht mir den Penny hin.
Und der Penny wird genommen, und das Bett wird gemacht!
(Es wird keiner mehr drin schlafen in dieser Nacht.)
Und sie wissen immer noch nicht, wer ich bin.
Aber eines Abends wird ein Getös sein am Hafen
Und man fragt: Was ist das für ein Getös?
Und man wird mich stehen sehen hinterm Fenster
Und man sagt: Was lächelt die so bös?
Und das Schiff mit acht Segeln
Und mit fünfzig Kanonen
Wird beschiessen die Stadt.
3
Meine Herren, da wird ihr Lachen aufhören
Denn die Mauern werden fallen hin
Und die Stadt wird gemacht dem Erdboden gleich.
Nur ein lumpiges Hotel wird verschont von dem Streich
Und man fragt: Wer wohnt Besonderer darin?
Und in dieser Nacht wird ein Geschrei um das Hotel sein
Und man fragt: Warum wird das Hotel verschont?
Und man wird mich sehen treten aus der Tür am Morgen
Und man sagt: Die hat darin gewohnt?
Und das Schiff mit acht Segeln
Und mit fünfzig Kanonen
Wird beflaggen den Mast.
4
Und es werden kommen hundert gen Mittag an Land
Und werden in den Schatten treten
Und fangen einen jeglichen aus jeglicher Tür
Und legen ihn in Ketten und bringen vor mir
Und fragen: Welchen sollen wir töten?
Und an diesem Mittag wird es still sein am Hafen
Wenn man fragt, wer wohl sterben muss.
Und dann werden Sie mich sagen hören: Alle!
Und wenn dann der Kopf fällt, sag ich: Hoppla!
Und das Schiff mit acht Segeln
Und mit fünfzig Kanonen
Wird entschwinden mit mir.
Bertolt Brecht [Dreigroschenoper] 1928
(2) Website OmroepWest: “OM: bewerkte foto met Van Aartsen is mogelijk bedreiging” De gewraakte prent is te zien bij de link onder noot 3…
www.omroepwest.nl/nieuws/21-08-2014/om-bewerkte-foto-met-…
(3) Geenstijl.nl geeft als kop van het artikel waarin de kop van burgermeester Van Aartsen gemonteerd is in de ISIS foto van de executie van de Amerikaanse journalist Foley: “Westen wil de wereld mooier maken met censuur” en dan volgt een tirade waaruit ik hierbij ter illustratie een passage ligt:
Lopen er ISIS-sympathisanten door de Schilderswijk en Hamasfans in Gazademo’s? Snel, negeer de grondwet en verbied hun vlaggen, dan is een potentieel gevaarlijk maatschappelijk probleem *poef* in 1 keer verdwenen! Ongezellige demonstraties gepland? Verbieden! Wordt er een journalist onthoofd door ISIS-beulen? Snel, roep om ‘terughoudendheid’ in de media, censuur op sociale media en natuurlijk zelfcensuur onder het laffe smoesje ‘Ik weet dat de wereld oneerlijk is, daar hoef ik geen onthoofdingsfilmpjes voor te zien’. Maar censuur opleggen voor een betere wereld is als opstaan tegen kanker, als een bak koud water over je kop gieten tegen ALS of stemmen op de PvdA: utterly fucking useless. De wereld is geen Disneyfilm, Nieuwsuurrepo of eufemistisch regeerakkoord vol warme beloftes. Zijn wij dan zo ziek, afgestompt of geil op chaos dat we gore slachtpartijen door de vrijheidhaters van Allah zo graag willen zien? Nee natuurlijk niet. Maar we willen wel de keuzevrijheid hebben om de wereld onder ogen te krijgen zoals hij werkelijk is: een ranzige, bloederige, oneerlijke kille homp steen vol wraakzuchtige, gewelddadige en zieke mensen. Als dat niet kan, omdat media, overheden en de peer pressure van zwakke magen om ons heen het moreel veroordelen, blokkeren of zelfs strafbaar maken, is het Westen geen haar beter dan de verachtelijke religieuze ISIS-ideologie waar we zo ver boven denken te staan. Dan hebben de jihadisten de Slag om Foley gewonnen en fietsen we zelf een stuk terug in de tijd. Onwetend, onschuldig en met van die overdreven blijmoedige plastic bloemen aan het stuur.
www.geenstijl.nl/mt/archieven/2014/08/de_wereld_is_kut_le…
the limping messenger 
[…] —- (1) – 24/8/2014: “VAN AARTSEN als 3 STUIVER BURGERMEESTER en het nieuwe verbod op BURGERMEESTERSCHENNIS” republished on the Limping Messenger 4/1/2017 […]