the limping messenger

The fine silhouette of the 16th century Bakernes church tower in Haarlem compared with the Masjid Nabawi (Prophet's Mosque) minaret in Medina.

“Het is net een minaret” zei mijn oom – die decennia lang kunstgeschiedenis studeerde – op één van onze zondagmiddagwandelingen door het volstrekt stille Haarlem  en hij wees omhoog naar de ranke toren van de Bakernesserkerk. Ik keek langs zijn vinger  naar het suikerwitte torentje dat fel afstak tegen de blauwe lucht. “Aha… dat is nou een minaret”, dacht ik, een woord dat ik als jongetje – nu meer dan een halve eeuw geleden – enkel kende als een vreemd woord uit de sprookjesverhalen van duizend-en-één-nacht zonder mij daarbij een beeld te kunnen vormen. Of  ik ook uitgelegd kreeg dat de christelijke kerktoren galmgaten had waarachter beierende klokken tot gebed opriepen en dat het de stem van de priester was die van de bovenste trans van de minaret naarbeneden riep om hetzelfde te bereiken, weet ik me niet meer te herinneren. Die klokken kende ik wel uit het aan Haarlem vastgegroeide villadorp Heemstede waar ik een deel van mijn jeugd doorbracht. Zondagen waren galmdagen en dat geluid kwam van twee of drie kanten. De katholieke klokken, de protestante klokken en van de laatste zijn er dan meestal meerdere exemplaren in toendertijd Nederland. Wij waren niet kerkelijk en beschouwden de in twee richtingen voorbijtrekkende gelovigen als een vermakelijk schouwspel. “Kijk daar gaan de papen”, zei mijn stiefvader dan, als weer een kinderrijke stoet – onder wegstervend gebeier – voor het venster van onze twee-onder-één-kap-villa voorbijkwam.

World Council of Churches web site December 2009: "Let the bells ring, the conch shells, drums and gongs sound 350 times for climate justice! Since immemorial times in cultures across the world musical instruments like bells and drums have been used to warn people of imminent danger – but also to call people to religious service, marking important moments in worship and seeking to connect to God". The Dutch even had a special web site for ringing bells: klimaatklokkenluiden.nl

“Honderden kerken luiden klokken voor klimaat”  kopt het NRC/Handelsblad van 13 december 2009 en dit bericht bracht mij het beeld van die ranke Bakernessertoren uit mijn jeugd in herinnering. Zouden de moskeeën ook meedoen was mijn eerste gedachte, met dit wereldwijd beieren voor een beter klimaat en het ceremonieel ondertekenen van matigingsbeloften van kerkeraden en gelovigen? Een wat ongemakkelijke internet-zoektocht leverde uiteindelijk een helder antwoord: ook de Islam roept op tot een beter klimaat, waarbij ik in het midden laat of dit vanaf de trans van een minaret gebeurd. De groot-moefti  van Egypte Sheikh Ali Goma onthulde zelfs een zevenjarig Moslim actieplan op een voorbereidende bijeenkomst  op de Klimaattop in Kopenhagen – afgelopen november – van de Alliance of Religions and Conservation, met tweehonderd vertegenwoordigers van negen religies. Een prestigieuse bijeenkomst in het Britse Windsor Castle geopend door Prins Philip en de Secretarias Generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon. De moefti schilderde zijn gehoor een verbazingwekkend voortvarend plan, waarbij als de traditionele wetten op het gebied van voedsel weer nageleefd zouden worden, dit een terugkeer tot  organisch en lokaal voedsel  voor miljoenen mensen zou betekenen. Tien van de meest heilige steden van de Islam gaan hun energiegebruik dusdanig aanpassen in de komende vijf jaar  dat zij ook in milieuzin ‘groene steden’ genoemd kunnen worden (ik neem aan dat Dubai niet in dit plangebied opgenomen is, of is de recente beursval van dit superverkwistende toeristenparadijs een teken Gods?). Om alle misverstanden te vermijden herinnerde de moefti zijn gehoor eraan dat het beschermen van het klimaat  als zodanig tot “religieuse plicht”  van iedere rechtgeaarde moslim beschouwd dient te worden, wat naar zijn zeggen een kwart van de wereldbevolking tot voorvechters van het milieu zal maken.

ARC posted a series of photographs on Flickr from which I choose two + the official caption: "Members of the Boys' and Girls' Brigade, playing instruments and carrying banners, lead the procession of religious and secular delegates towards Windsor Castle on November 3, 2009. Faith leaders from around the world met in Windsor, UK, in November 2009, to launch more than 30 long-term practical action plans “to protect the living planet”. The Windsor Celebration, hosted by HRH The Prince Philip and attended by United Nations Secretary-General, His Excellency Mr Ban Ki-moon, marked the largest ever commitment by the faiths to environmental action. (checking the Flickr photo site to study the iconography of the conference is a real treat for students of church and state pomp; tj.).

Ook de andere kerkleiders die  aan de oecemenische milieutop deelnamen gebruiken hun traditioneel arsenaal, waarbij de christenen als van ouds hun gereedschap van schuld en boete aangrepen. De eerwaarden spraken van de noodzaak van het brengen van een “klimaatoffer” , waarbij gelovigen een document tekenen om in hun dagelijks leven meer aandacht te geven aan de gevolgen voor het milieu van hun dagelijkse handel en wandel. De driehonderddduizend handtekeningen die uiteindelijk in Kopenhagen aan de klimaatsecretaris van de Verenigde Naties overhandigd werden zijn wel een schamele oogst van de zieleherders van zoveel wereldreligies, maar het is duidelijk, het gaat niet om een formulier met een handtekening, maar om de geestesgesteldheid van de gelovigen en de daaruit volgende levenswijze.

Als ik in de berichtgeving over het ‘klokbeieren voor het klimaat’ de verwijzingen volg zoek ik tevergeefs naar enige oproep van religieuse leiders om de bevolkingsaanwas te stuiten.  De openingspagina van de officieële website van de “Alliance of Religions and Conservation” (ARC) heeft een handige zoekfunctie, maar de volgende zoektermen hebben beiden als resultaat “no matches found”: ‘birth control; ‘population control’. Gelukkig geeft het woord ‘overpopulation’ één hit onder de hoofdstuktitel “How we work with the faiths”, met de uitspraak: “Adult Female Literacy is a concern of many faiths and has been shown to be one of the most effective ways of dealing with overpopulation.” Concrete uitspraken op het gebied van individuele geboorteperking  staan laag op de agenda van de ARC. Slechts twee regionale voorbeelden zijn te vinden in  een recent ARC rapport “Many heavens, one earth – faith commitments to protect the living planet”: het vrijwillig terugdringen van bevolkingsgroei in Iran op basis van een uitspraak van Mohammed dat een man “enkel zoveel kinderen moet hebben als de aarde toestaat” en een lokaal initiatief in Cameroon van de Presbyteriaanse kerk voor gezinsplanning. De deelname van de Katholieke Kerk aan dit wereldforum zal daar niet vreemd aan zijn. In de laatste encycliek van Paus Benedictus XVI “Caritas In Veritate“, die dateert van deze zomer en als boodschap van de Paus aan de wereldklimaat conferentie gezien kan worden, staan wel roerende passages over “respect voor het leven” en de “verwerpelijkheid van gedwongen kinderbeperking en abortus” (zoals in China en India), maar het Vaticaan blijft verder steevast het gebruik van condooms en andere voorbehoedmiddelen verbieden. Ook de andere religies hebben weinig te melden over deze vrijwillige vormen van beperking van bevolkinsggroei. Is “voor het luiden van de klok de kerk uit” dan mogelijk de stilzwijgende oecemenische praktijk om het offer van ‘beperking van het nazaad’ te brengen?

Readers poll in Dutch daily NRC Handelsblad December 2009: "My climate sacrifice in 2010" with an arbitrary list of 19 sacrifices ranging from becoming a vegetarian and getting rid of one's car, to not booking that trip to New York and doing the washing at a colder temperature. The issue of limiting procreation is left aside as too much of a sacrifice in a country where there are still governmental subsidies to support human breeding. Click picture for full size view...

Bij het artikeltje over de beier-actie tijdens de klimaattop in Kopenhagen in NRC/Handelsblad staat ook een interactief schema onder de noemer “mijn klimaatoffer in 2010” en de lezer kan doorklikken naar een pagina waar meer profane vormen van offers aan het klimaat opgesomd worden. Het simpele lijstje met 19 punten is volgens de journalisten ontleend aan het boekje “Red de wereld” van Alex Shimo-Barry (changing your Co2 footprint) en het is opvallend dat – zo vlak voor de kerstdagen die sinds de algemene invoering van centrale verwarming bekend staan om “de baby-boom onder de kersboom” – met geen woord gerept wordt over het offer om dan maar dat extra kerstkind niet te maken. Hoeveel ton Co2 uitstoot zou dat niet schelen, voor een niet gemaakt Nederlands kinderbijslagkind? Zeker het tienvoudige van de opgeleverde besparing van de arme Chinese plattelandsmoeders die – na hun eerste kind – gedwongen gesteriliseerd en geaboteerd worden  en waar ook gevallen zijn van corrupte dorpspartijbonzen die afgenomen kinderen op de buitenlandse adoptiemarkt te koop aanbieden. Hieronder één van de vele documentaires die de laatste jaren over dit onderwerp gemaakt zijn, waarbij de documentaires met christelijk-evangelische en vaak ook anti-communistische betogen, niet mijn voorkeur hebben. Zeker is dat het Malthusiaanse argument dwars door alle levensovertuigingen heen pleegt te snijden, zo pleitte Clara Zetkin – voorvechtster van het socialisme en de vrouwenemancipatie een eeuw geleden – voor het zich vermeerderen van de arbeidersklasse om uiteindelijk de overmacht te krijgen, als was zij een communistische Paus. De hier getoonde documentaire is van de Amerikaans-chinese studenten Wilfred Chan and Tim Tan en heeft eeen ‘middenweg-rhetoriek’ waarbij enerzijds het succes van China’s “most dramatic reduction of birth rate world wide”  wordt belicht, maar ook aandacht gegeven wordt aan de persoonlijke drama’s en de onvoorzienen ‘gender-discrimination’ van de ‘één kind politiek’: “such a simple approach to the population can never work.”

Vodpod videos no longer available.

Terug van het huidige China met niet alleen gedwongen sterilisatie en abortus, maar ook zeer hoge geldboetes voor overtreders van het één-kind programma naar het evenzeer overbevolkte Nederland met haar kinderbijslag…

Recent combined action of trade unionists both social-democrats and christian, to stop the ever expanding sunday shopping craze in big city centers in the Netherlands. The ChristenUnie is one of the three political parties that forms the actual Dutch coalition government and one of their policy spearpoints is the pushing back of consumerist sunday shopping practice. "Shops leave the sunday in peace/let it is rest" is the slogan on the trade union posters. Reactions to this initiative are mixed. Some see it as hardline re-christianization, others recognize the ecological aspect. I have seen no direct link made between the climate policy and the sunday rest actions, though it would certainly make a big difference. Is it religious fundamentalist that in the end will point the way to a green future?

De klokken van de katholieke Mozes en Aaron-kerk bij mij aan het Amsterdamse Waterlooplein hebben vandaag niet – zoals aangekondigd – geluid. Of dat toeval is weet ik niet te zeggen. Sinds decennia is er geen sprake meer van een practiserende katholieke kerkgemeenschap in de binnenstad en of de klokken electrisch geluid kunnen worden is mij onbekend. Wel vormden zich in de loop van de ochtend de gebruikelijke files van de Amsterdamse koopzondag, waarbij de zich vervelende provinciemensen geen zondagwandeling in hun buurt gaan maken maar zich per auto naar de hoofdstedelijke koopkathedralen van Vroom en Dreesman tot de Bijenkorf en al wat daar tussenligt spoeden. Een oproep om kooplust op zondag te bedwingen en de heilige koe die dag op stal te laten zou toch een zinvolle daad van de kerkleiders hebben kunnen zijn, maar het is enkel de partij van de ChristenUnie en de vakbonden die zich hiervoor sterk weten te maken. Eens in de zoveel jaar hebben wij één enkel autoloze zondag in bepaalde delen van de stad en ook daartegen weert zich de koop- en autolobby hevig. De vraag is vooral of het wel een offer is dat we moeten brengen om zoiets als de koopzondagen op te geven en niet meer een moment van bevrijding van productie- en consumptiedwang.

The tower of the Haarlem Bakenesser church came originally from another church in town the Gote Kerk (the Big Church), it was swapped because the Big Church construction was not strong enough to carry the tower. In my imagination the minaret like Bakeneseer church tower travels all the way to Medina and vice versa the Masjid Nabawi minaret comes to Haarlem linking the two faiths and cities in a most material and yet also spiritual way. Click picture for full size view...

Wie eventjes buiten de gebruikelijke kooproutes door de stad gaat, loopt nog steeds langs redelijk stille zondagmiddag-grachten. Minaretten zijn er – voorzover ik weet – nog niet in de Amsterdamse binnenstad, maar die zouden er met hun rankheid niet misstaan. Er zijn ook meerdere oudere voorbeelden van bouwwerken met een orientalistische inslag in Amsterdam te vinden als praktisch voorbeeeld van inpassing en verweving van bouwstijlen. De oproep tot gebed vanaf een minaret, zeker als die niet electrisch versterkt weergeven wordt, kan heel mooi zijn. De verstrooide klanken van de  vele carillols in de binnenstad zijn tot het cultuur- en geluidslandschap van deze stad gaan behoren, de verklankte thema’s gaan heden ten dage van religieus tot werelds en weinigen voelen er nog de kerke-dwang in die er uiteindelijk aan ten grondslag lag.

De World Council of Churches deed mee aan de oproep voor het Klimaat-Alarm van afgelopen zondag en richtte daarvoor een webpagina in, daarbij vrijwel het hele omroeparsenaal van priesters opsommend: “Let the bells ring, the conch shells, drums and gongs sound 350 times for climate justice! (…) Time to listen to the drumbeat of creation // Time to act for climate justice // Time to listen, to wait and to hope for the birth of Christ.”  Bij die laatste zinssnede wordt ik ideologisch weer klaarwakker en begrijp dat het ook het ecologisch evenwicht van  de oecemene en de alliantie van kerkgenootschappen nog nog ver uit balans is, iets dat overigens evenveel voor- als nadelen heeft, want een al te eendrachtig optreden van kerkvaders zou de basis van even zovele kerkstaten kunnen zijn en dan zijn we – democratisch gesproken – weer terug bij af. Ik mis in het priester instrumentarium van de World Council of Churches vooral nog de zang vanaf de minaret en denk tegelijkertijd aan een concert uit 1994 gecomponeerd door Peter Schat voor carillons en kerkklokken met exact dezelfde titel: ALARM: “een reactie op de toenemende etnische spanningen in de wereld en de daaruit voortvloeiende oorlogsdreiging.” Het is slechts een enkele maal uitgevoerd en de nog grootsere plannen van de in 2003 overleden componist voor een wereldoncert op alle beiaards van de wereld bleef in een conceptfase steken en behoort tot  zijn Unbegonnene Werken. Gelukkig is er een mooie geluidsopname van het Alarm-concert en terwijl ik er nogmaals naar luister ben ik weer een jongetje en stel ik mij een woud van kerktorens, minaretten en tempels voor met daverende kerkklokken, klingelende bellen, dreunende gongslagen en verstrooide zangstemmen … duizend-en-méér-dagen voor een beter klimaat!

Peter Schat – Complete Works: Alarm, for carillon and church bells; een fragment van dit werk is on-line beschikbaar via de website van de Stichting Donemus voor moderne muziek. Klik op de cover van de CDbox met complete werken om ernaar te luisteren.

Read Full Post »