De beelden van de overstromingen als gevolg van uitzonderlijke regenval in West Afrika en de Sahellanden van begin september 2009, die de aanleiding vormden van mijn vorige bericht in dit blog en de vergelijking die ik daar maakte met het grote verschil tussen aandacht voor lokale ellende en ellende verweg in het Nederlandse televisiejournaal van de NOS – met name met betrekking tot Afrika – deze combinatie van gebeurtenissen heeft een oorsprong in mijn jeugd. Het is de blijvende herinnering aan een boek met een bijzondere vorm van zeg maar spotprenten (want deze tekeningen hebben een geheel eigen karakter en passen niet direct in een genre vakje) van de kunstenaar Jo Spier (1900-1978). Zelfs de wijze waarop zijn naam op de voorkant van het boek – dat ik hier in herinnering wil brengen – geschreven is, heeft een grapje in zich. Er staat niet ‘Spier’ maar ‘Spie’ plus iets dat zowel een uitroepteken zou kunnen zijn als een ‘spie’, een tapstoelopend houtje om iets mee klem te zetten, ook wel in de volksmond ‘een cent’ (“geen spie hebben”). De pagina’s met de dikke burgerman in zijn dikke stoel naast een dikke radio waaruit nieuwsberichten komen, steeds met een verbeelding van de radioberichten, zijn mij altijd bij gebleven. Ik herinner me nog hoe ik als jongetje begon te lachen toen ik het las en mijn moeder erbij riep om enthoussiast “mijn vondst” – overbodig – aan haar uit te leggen. Dit was mijn eerste moment van wat nu modern-deftig ‘mediacritiek’ genoemd wordt. Er zijn nu moderne studies die academische begrippen als “disaster fatigue” en “campassion fatigue” hanteren, zoals het boek van van Susan D. Moeller uit 1999 “Compassion fatigue: how the media sell disease, famine, war and death” , maar… hoe verrassend dat zulk een inzicht al meer dan vijftig jaar daarvoor in het tijdperk van de radio op deze wijze verbeeld is onder de titel “afstand en medegevoel.” De beeldreeks van Jo Spier handelt over een meneer Jansen in de Van Breestraat en begint met een radiobericht over het bombardement op Shanghai in 1937 met 20.000 doden (begin van de Japans Chinese Oorlog overlopend in WWII) . Het dodenaantal neemt af naarmate het gebied van een ramp of ongeluk dichterbij komt. De reeks eindigt met een overreden jongetje in dezelfde straat als de dikke man in de dikke stoel en dan pas komt hij uit zijn doezel, draait zich om en roept “vrouw er is een ongeluk gebeurd.”
Jo Spier (1900-1978) Dutch artist, illustrator and advertisement designer. Pages from a book with his comments on society published at the end of the thirties in the Netherlands. Two pages in the book are an example of 'media critique' avant-la-lettre. Jo Spier introduces here the notion "distance and compassion" in the context of a bourgeois man listening to the news coming from his radio-set. The man is mister Jansen (the most common Dutch name) from the "Van Breestraat" (a most common street name). Six spoken news items are depicted while the man stays immobile, half dozing in his big comfortable chair. The news items are all about disasters and accidents and have a progression in distance and number of victims, from 20.000 death in the aerial bombing by the Japanese army of Shanghai (in 1937) to a single casualty in the very street where mister. Jansen is living. Only after this last local news item mr. Jansen moves his ass and turns around and calls to his wife: "wife an accident happened." Half a century later academics have "invented" the terms "compassion fatigue" and "disaster fatigue" to describe similar aspects of public reception of the (bad) news. The Dutch text above gives a link to the book of Susan Moeller on this subject. Click picture to see full size version.
Ik heb deze prent zojuist ook naar de redactie van het NOS journaal gestuurd ter illustratie van mijn verzoek (en ik hoor dat ook anderen het NOS journaal hierom gevraagd hebben) om de overstromingsramp in West Afrika en de Sahellanden in hun nieuwsuitzending op te nemen. In het beeldverhaal van de dikke manuit 1937 is er een verschil in tienduziendtallen tussen slachtofferaantallen ver weg en om de hoek. Het lijkt er op dat voor Afrika om in ons landelijk NOS Journaal te komen gelijksoortige grote dodentallen voor handen moeten zijn. De Watersnood ramp in Zeeland en Zuid Hollanduit 1953 moge hier ten lande met enige regelmaat herdacht worden, en buiten de oever tredende rivieren in Europa mogen ook op een redelijke belangstelling van de NOS-redactie rekenen, maar als het verderop nat wordt en dan zeker op de grens van de Sahellanden (daar hadden ze toch zo’n last van de droogte?) dan is dat een continent te ver voor hetzelfde journaal dat er meer dan één spie voor over heeft om onze waterdeskundige Prins der Nederlanden te komen filmen in een ijsgrot op de Zuidpool. Misschien moet ik wel een verzoek aan die Prins schrijven om hem te vragen of hij een klein stukje van zijn “beschikbare zendtijd” bij het NOS journaal ter beschikking van de Afrikaanse waterslachtoffers kan stellen. Zeker gezien het feit dat – zelfs middels de rechter – dezelfde prins kortgeleden heeft aangegeven ‘low profile’ te willen blijven, hoeft zo’n geste hem geen pijn te doen.
——
Dank aan Ankephien en Klaas voor de scans van het Jo Spier boek.
the limping messenger 